Het geweten een bron van geluk

Ik had een grootoom in Hoboken en die bracht me de volgende levenswijsheid bij: het christelijk geweten is een bron van geluk. Hij zei christelijk om te duiden over welk geweten het ging. Wat hij bedoelde is: als je leeft volgens je christelijke deugden dan brengt dat jou een vorm van geluk. Je kan natuurlijk ook een eigen set van deugden bepalen die voor jou de basis van je geweten vormen.

Ook Thomas a Kempis gelooft in het belang van het geweten. Hij schrijft: “Een goed leven verkwikt de geest, en een zuiver geweten geeft een groot vertrouwen op God”. In het hedendaags seculier denken zouden we “God” waarschijnlijk vervangen door “onze lotsbestemming”. Vertrouwen op God is dan zoveel als vertrouwen dat alles goed komt, hetgeen een zekere vorm van geluk is. We moeten in ons leven niet rechtstreeks streven naar het geluk, maar we moeten wel streven naar een deugdzaam leven. Een deugdzaam leven geeft een zekere voldoening als je de oppervlakkige succesverhalen van de wereld minder belangrijk vindt dan je eigen rechtschapenheid. Jouw geluk kan dan eventueel een prettig gevolg van die voldoening zijn.

Deugd en geweten zijn weliswaar belangrijk in het christendom maar het zijn geen christelijke monopolies. Seneca streefde als stoïcijn zeker ook naar de deugd, en wellicht met een zekere voldoening maar of het voor hem uiteindelijk een bron van geluk was, zou hij waarschijnlijk niet erg belangrijk gevonden hebben.

De Ongelijkheid van Confucius zet ons misschien op weg. Het streven naar integriteit is het belangrijkst want integriteit is belangrijker dan competentie en competentie is belangrijker dan succes. Integriteit staat ver boven succes. Nu weet ik niet zeker of Confucius van mening is dat je daar per se gelukkiger van wordt, maar het geeft je toch een doel waar je dan eventueel een zekere voldoening uit kan halen; ik laat het over aan Confuciuskenners om dat te preciseren. Confucius geeft in elk geval aan wat belangrijk is in het leven.

Ik verwijs ook naar mijn Engelstalige blog virtues and virtutes.

Image by Kohji Asakawa from Pixabay

De uitdagingen van de wereld aangaan

Sommige ‘uitdagingen’ zie je liever niet komen. Je weet wel wat ik bedoel. Het zijn opdrachten die je van ver ziet komen. Ze zijn groot en vrijwel onmogelijk. Iedereen loopt ervan weg, maar ze moeten echt wel uitgevoerd worden. En dat is in het algemeen belang dat jij zo ter harte neemt. Die opdrachten overrompelen je en grijpen je bij de keel. Je beseft dat je de enige bent die de juiste achtergrond heeft om de opdracht uit te voeren. Je wil je talent niet in de grond stoppen. Stress is voortaan jouw deel.

We schreven al over het tranendal van de Middeleeuwen, maar stress lijkt toch meer iets van deze tijd. Dat is helemaal onterecht. De benedictijner monnik Walter van Pontoise (†1099) werd door stress geplaagd. Hij werd aangesteld tot abt over de nieuwe Sint-Martinus abdij in Pontoise. Zo’n nieuwe abdij oprichten was al moeilijk genoeg. Om de opdracht helemaal onmogelijk te maken, mengden wereldlijke heren zich in het bestuur en pleegden geestelijke heren simonie, een vorm van corruptie waarbij ze sacramenten voor geld verkochten. Walter van Pontoise koos ervoor te vluchten en onder te duiken in andere abdijen maar hij werd telkens herkend en teruggebracht. Tot de paus zich met de zaak bemoeide en hem in volle investituurstrijd zelf aanstelde over zijn abdij. Walter vluchtte niet meer en probeerde orde op zaken te stellen, totdat men hem in de gevangenis wierp. Maar hij werd na zijn dood de patroonheilige van de gestreste medewerkers en wordt jaarlijks herdacht op 8 april. Denk even aan hem.

Het vergt soms veel moed om niet weg te vluchten. De uitdagingen die jouw pad kruisen, zijn misschien toeval, maar het kan toch helpen om er een hand van God in te herkennen omdat je je taak dan ter harte neemt. Je neemt de touwtjes sterker in handen omdat je weet dat God van durvers houdt. Het verhaal van Walter doet ook denken aan de onmogelijke opdrachten en dilemma's waarvoor Jona en Jezus zich geplaatst wisten. Jona die naar Ninive moest en Jezus naar Jeruzalem.

Zo kunnen we ons telkens weer laten helpen door oude verhalen die er ‘volgens de wereld’ niet meer toe doen.

Foto: Jezus op ezelsveulen, beeldhouwwerk uit de Sint-Germanuskerk te Tienen, te vinden in de 300 belangrijkste scènes in de christelijke kunst, Jo Claes et al., uitgave van Davidsfonds.

De Hertogen van Brabant

Alweer een boeiend en rijk geïllustreerd boek van Edward De Maesschalck, ditmaal over de geschiedenis van Brabant, met zijn dynastieën van graven en hertogen. Het boek is uitgegeven bij Sterck en De Vreese. De geschiedenis van Brabant en zijn hertogen is wat minder bekend dan die van de graven van Vlaanderen en de Bourgondische vorsten.

Brabant bleek zich als onderdeel van het Heilige Roomse Rijk bijzonder succesvol ontwikkeld te hebben in een spanningsveld tussen Vlaanderen, Frankrijk en het prinsbisdom Luik. De handelsroutes over land tussen de Schelde-, Maas- en Rijnsteden waren daarbij toenemend belangrijk. Dit stukje geschiedenis laat de Leuvenaar niet onberoerd, want het is leuk te weten wiens grafmonument in de Sint-Pieterskerk te vinden is of waar de kleuren rood-wit-rood van het stadswapen vandaan komen.

Brabant zou bijzonder geavanceerd geweest zijn wat betreft 'democratische' machtsverhoudingen tussen de hertog en de machtsdragers in de steden. Samen met de frequente oorlogsomstandigheden stond dat garant voor een hertog met een chronisch geldgebrek. Maar het boek bevat zoals verwacht ook enkele pittige details. Je leert in dit boek iets over de oorsprong van het Sneeuwwitje verhaal, alsook over de oorsprong van het lied Harbalorifa dat hertog Jan de Eerste gezongen zou hebben en dat we ook zelf wel eens gezongen hebben op de lagere school.

Ik verwijs ook naar mijn blogs Oranje tegen Spanje, het Strijdtoneel van Europa en Historische canon van Leuven.

Hoop in heldere dagen

In zijn briljante film ‘Clockwise’ voert John Cleese het personage op van schoolhoofd Brian Stimpson. Deze wordt met de meest onmogelijke tegenkantingen geconfronteerd wanneer hij op weg gaat naar de toespraak van zijn leven, een toespraak waar hij kost wat kost op tijd wil komen. Op een bepaald ogenblik beseft hij dat het hem misschien niet zal lukken, en dan kan hij daar enigszins in berusten. Maar dan gebeurt er iets nieuws dat hem weer doet denken dat het toch nog kan lukken. In zijn aller diepste ellende zegt hij dan: “It is not the despair, Laura. I can stand the despair. It's the hope!”.

Hoop is inderdaad onverwoestbaar en hoop laat je ook nooit met rust. Hoop blijft altijd mogelijk daar waar het verlangen heel sterk is maar waar het rationele geloof volledig moet afhaken omdat het doel onbereikbaar is. Er zijn talrijke situaties in het leven waar dat het geval is. Mensen kunnen zelfs hoop koesteren om dierbare overledenen terug te zien. Die onbegrijpelijke hoop zien we ook terugkeren in het verhaal van de Gedaanteverandering, een onmogelijke ontmoeting met mythische figuren. We vangen er een glimp op van een ondenkbare hemelse heerlijkheid. Het kan misschien niet, maar de hoop is er en ze doet ons leven.

De hoop wordt met haar symbool, het anker, uitgebreid in de aandacht gebracht in de liturgie van het jubeljaar 2025. Beluister dit mooie lied Vlam van liefde, hoop die ons doet leven.

Ik verwijs ook naar mijn blog Hoop in donkere dagen en naar mijn 2025 new year resolution Poise, Bravery, and Hope.

Ter nagedachtenis van mijn nonkel Jan Van Hoof, die op 19 maart 2025 overleden is.

Foto: allegorische voorstellingen van geloof en hoop in de kerk van de ongeschoeide karmelieten te Gent 2024 ©Wim Lahaye

Humor in de grote verdrukking

Lachen we minder dan vroeger? Op het werk is het lachen ons wel vergaan. Op andere plekken kan het soms nog wel, maar wat Jupiter mag, is daarom nog niet toegelaten voor een gewoon rund. (Quod licet Iovi, non licet bovi.) Lachen is bedreigend geworden. Een zekere paranoia heeft zich van ons meester gemaakt. Lachen wordt nu geassocieerd met uitlachen en pesten. Lachen is de voorbode van het concentratiekamp geworden.

In verband met de verdrukking van humor, wijzen rechts-conservatieve kringen wel eens met de vinger naar de ‘linkse’ woke beweging. Maar de woke beweging wijst wel terecht op bestaande gevaren. De woke beweging is niet tegen humor maar wil vooral de sterken ontraden om te lachen met de zwakkeren. Daar is iets voor te zeggen. Meerderheden lachen best niet met minderheden als op die manier een hellend vlak naar geweld kan afgegleden worden. Moeten de zwakkeren dan wel kunnen lachen met de sterkeren? Dat gaat tot frustraties leiden. De sterke heeft ook humor nodig om zijn eigen frustraties en zwakke momenten enigszins de baas te blijven. Woke moet ook rekening houden met de verzwakte positie van de sterken of van al wie blijkbaar toch behoefte heeft aan humor in een wereld vol ongerechtigheid, een wereld die niemand van ons werkelijk zo gekozen heeft. (Maar waar we wel veel harder aan zouden kunnen werken voor alle duidelijkheid.)

Maar humor volstaat niet om grote ongelijkheden aan te kunnen, misschien wel om tijdelijk oncomfortabele toestanden te kunnen verdragen. Hoewel, is de Britse humor misschien een bijproduct van een uitgesproken standenmaatschappij vol onderhuidse spanningen? Humor is zeker een sociale vaardigheid, in die zin vergelijkbaar met hoffelijkheid en vriendelijkheid. Humor is de olie in de motor van onze maatschappij. Maar als die motor sputtert, dan ligt dat nog niet noodzakelijk aan de kwaliteit van de olie... Laten we humor cultiveren, maar niet zonder de nodige medemenselijkheid en de nodige fijnzinnigheid.

Ik verwijs ook naar mijn blogs Competitie in ongelijkheid en het Golem effect.

Deze blog is voor Jan Van Hoof †, een nonkel die bekend stond voor zijn humor.

Foto: de flaneur, standbeeld op Lange Voorhout, Den Haag, maart 2017 ©Wim Lahaye

De bikkelharde concurrentie van opportuniteiten

Opportuniteiten zijn alomtegenwoordig. Ons pad ligt bezaaid met opportuniteiten. Voor onze loopbaan krijgen we dagelijks opportuniteiten aangeboden op LinkedIn. Wil je niet meteen van baan veranderen dan kan je je misschien aanmelden voor de talrijke evenementen die als opportuniteiten aangeboden worden. Misschien kreeg je opportuniteiten in de schoot geworpen om te gaan reizen, hetzij voor het werk, hetzij privé met familie of vrienden. Als consument krijg je talloze nieuwe producten en diensten aangeboden. Misschien moet je wel eerst het juiste appje downloaden en daarvoor moet je wel eerst het juiste operating systeem hebben en daarna een nieuwe account aanmaken maar als je doorzet, kom je er wel.

Kortom we worden dagelijks bestookt met prikkels die ons vertellen dat het paradijs binnen handbereik ligt. Onze agenda's zijn zo goed gevuld dat we onszelf telkens weer wijsmaken dat een voorgestelde opportuniteit uniek is en absoluut niet te versmaden, eeuwige spijt zou ons te wachten staan. De keuzes die we moeten maken, zijn verscheurend. Opportuniteiten kunnen ons naar dilemma’s en keuzestress voeren. Ze gunnen ons geen rust. Maar in werkelijkheid verschillen opportuniteiten slechts in kleine details en lijken ze alleen maar uniek.

Sommige opportuniteiten zijn eerder valkuilen. We kennen de ware kostprijs niet en we kennen de ware opbrengst niet. Mooie opportuniteiten worden vaak vernietigd door nieuwe mooie opportuniteiten. In deze "alles-kan" maatschappij is het verzaken aan opportuniteiten even belangrijk geworden als het ingaan op opportuniteiten. Aswoensdag is een jaarlijks terugkerende opportuniteit om wereldse opportuniteiten te relativeren. Ik verwijs ook naar mijn Engelstalige blog FOMO - Verpassungsangst.

Image by Gerd Altmann from Pixabay

Onverwelkbare Wijsheid

“Sapientia Immarcescibilis”, onverwelkbare wijsheid is wat de Leuvense Universiteit nu al zeshonderd jaar mag cultiveren, en dit voor de stad, voor het land en voor de wereld.

Daarbij wordt nogal eens nadruk gelegd op het intellectuele vernuft, op loepzuivere rationaliteit en op de talrijke realisaties, maar misschien komt de zegen van de universiteit vooral voort uit het cultiveren van een wetenschappelijke attitude, waarbij ik graag nadruk leg op attitude.

Want goede wetenschapsbeoefening is vooral gediend met een houding van bescheidenheid. Goede wetenschappers nemen hun wensen niet voor werkelijkheid. Ze kunnen het ego wegcijferen. Ze kijken onbevangen, vol ootmoed naar wat we nog altijd de schepping mogen noemen. Die schepping bestaat uit natuur en cultuur, uit wat de mens ontving en uit wat de mens zelf opbouwde. Het bracht ons exacte en humane wetenschappen, maar de universiteit leeft ook van haar interdisciplinariteit.

Goede wetenschappers cultiveren een houding van openheid en intellectuele eerlijkheid. Zij kunnen de waarheid erkennen aan de hand van concrete bevindingen, ook als die waarheid niet direct overeenkomt met eigen verwachtingen of wensen. Wie fouten maakte of successen boekte is daarbij minder belangrijk dan de ontdekking van de waarheid zelf. Integriteit is altijd belangrijker dan competentie omdat de afwezigheid van integriteit elke vorm van competentie in de weg staat.

De onverwelkbare wijsheid komt eigenlijk voort uit die bescheiden houding van intellectuele integriteit. Het is onze beste waarborg tegen dweperij, dictatuur en achterlijkheid. Het is die attitude die van de universiteit een licht voor de volken maakte en laten we hopen dat het nog lang mag schijnen.

Ik verwijs ook naar mijn blogs: Wetenschap als roeping en  Onderwijs, cultuur en deugdzaamheid.

Afbeelding 1: Stichtingsbul reproductie van KU Leuven

Afbeelding 2: Universiteitshal Leuven (bron is me niet meer bekend)