Vrijheid en Bevrijding

Vrijheid is een moeilijk begrip. Vrijheid is een set van voorwaarden die ons toelaten onze wil te doen. Maar wat is onze wil? Onze wil is datgene wat we zouden willen doen of realiseren als we in alle vrijheid zouden kunnen handelen. De definitie van vrijheid roept de definitie van wil in en de definitie van wil roept de definitie van vrijheid in. We stoten dus op een recursieve definitie, een definitie die zichzelf oproept. In onze blog over de tijd bleek dat ook het geval. De definitie van tijd riep de definitie van regelmatige verandering in en 'regelmatige verandering' riep dan weer de definitie van tijd in.

De Orde van den Prince wijdde een heel nummer van het tijdschrift Noord & Zuid aan de vrijheid. Bij de definitie van vrijheid zie je vaak dat er een onderscheid moet gemaakt worden tussen datgene wat onze wil voorafgaat (intern) en datgene wat na de wil komt, zeg maar de afstand tussen wil en daad, die soms door externe factoren beperkt wordt. Over wat na onze wil komt, kunnen we kort zijn. Vrijheid ontstaat daar waar er geen externe vrijheidsberoving is. We hebben de volgende vrijheden nodig: vrijheid van meningsuiting, vrijheid van identiteit, van taal, van godsdienst, van bewegen in de maatschappij. Wie begaan is met die vrijheden, moet ze vooral veel gebruiken!

Wat voor onze wil komt, zeg maar onze dromengenerator, dat ligt iets moeilijker en ik ben er zelfs nog niet uit of dat nu zo belangrijk is voor onze vrijheid. In Ziel en Lichaam zagen we al dat de hedendaagse wetenschap de ziel nogal miskent als een nuttig concept in haar bedrijvigheid. Wetenschappers tonen zich vandaag nogal pessimistisch over die vrije wil of tenminste over een vrije weg om te bepalen wat wij willen. Die is volgens hen gedetermineerd door biochemische reacties in onze hersenen. Die Gedanken sind nicht frei. Ik noem dat een calvinistische doctrine, gepredetermineerd door onze tijdsgeest. Alsof biochemische reacties ook niet de resultante konden zijn van een hogere gedachte in plaats van altijd de generator van die hogere gedachte te moeten zijn. Wetenschappers lijken hier een abstractieniveau te laag te denken. Het kan wel waar zijn dat die hogere gedachten slechts justificaties zijn van handelingen die wij uitvoeren vanuit voor ons verborgen beweegredenen. Maar misschien is onze tijdsgeest net te negatief over die beweegredenen. Natuurlijk dienen die beweegredenen onze overleving. Maar is dat alles en kunnen ze ook niet edel en vrij zijn? En is onze overleving ook geen edel doel? Ik zie niet in waarom ethische beweegredenen onze wil niet mee zouden sturen. Alles wijst erop dat dat wel zo is. Ik zie uiteindelijk niet goed in waarom de werking van ons brein hier onze vrijheid beperkt.

Van de interne en de externe vrijheidsrovers is er wel eentje bijzonder lastig: het menselijk opzicht. Het lijkt een externe vrijheidsrover maar het is geïnternaliseerd door onze opvoeding. Het menselijk opzicht creëert soms twijfel of conflict in onze wil. Bevrijding is wegneming of verlossing van wat ons onvrij maakt. De bevrijding van het menselijk opzicht kan ons dus zeer gelukkig maken. Deze bevrijding vergt tegelijk een inspanning en een genade.

Ik verwijs ook naar mijn blogs Vrijheid binnen de perken waar we de permissiviteit en de regelneverij als grote vrijheidsrovers op de korrel namen. Verder ook Christus, koning van de vrijheid..

Foto: NYC 2015 ©Wim Lahaye