Alexander de Kolenbrander

In deze tijd van moeilijke opdrachten moeten we vaak op zoek naar het allerbeste talent. We moeten dus ‘resourceful’ of serendipiteitsvol zijn met menselijk talent in onze omgeving. Dat houdt in dat we oog moeten hebben voor verborgen talenten. En dat we in die talenten ook moeten blijven geloven. We moeten ook creatief zijn in wat we zelf zouden kunnen betekenen voor de maatschappij.

In de derde eeuw na Christus, zat bisschop ‘Gregorius de Wonderdoener’ met een groot probleem. Zijn collega, de bisschop van Comana in Pontus, Klein-Azië was gestorven. Gregorius vond niet onmiddellijk een goede kandidaat-opvolger. Daarom riep hij de bevoegde bisschoppenvergadering samen voor overleg.

Hij sprak tot de vergadering: “Je moet niet op het uiterlijk letten. Het gaat om de ziel.”. Eén van de aanwezige bisschoppen, lid van de vergadering, merkte schamper op: “In dat geval kunnen we even goed Alexander de Kolenbrander kiezen!” Deze Alexander de Kolenbrander was een zwartgeblakerde arbeider die in de buurt kolen brandde voor de goegemeente, een uiterst nederig werkje.

Gregorius de Wonderdoener geloofde niet in toeval en zag er terecht de hand van God in. Hij riep Alexander de Kolenbrander tot zich om hem te ondervragen. Deze bleek een Grieks filosoof te zijn die zich tot het christendom bekeerd had. Hij was kolenbrander geworden om in verborgenheid en armoede een rijk geestelijk leven te kunnen leiden. Gregorius de Wonderdoener liet hem wassen en het bisschopskleed aantrekken. De bisschoppen-vergadering stelde hem aan tot bisschop van Comana.

Opnieuw een oud verhaal inspirerend voor de nieuwe wereld, Dreamerswhodo.

Bron: Alexander de Kolenbrander

Foto: Kolenbrander van Constantin Meunier, Musée Félicien Rops, Namen 2025©Wim Lahaye

Marta en Maria

Het verhaal van Marta en Maria raakt aan een oervraag in ons mens-zijn. Ter herinnering: Jezus gaat op bezoek bij twee zussen die Marta en Maria heten. Marta is druk in de weer en Maria luistert naar Jezus. Als Marta vraagt dat Jezus Maria aan het werk zou zetten om te helpen bij een goede ontvangst, krijgt Marta te horen dat Maria ‘het beste deel’ gekozen heeft, namelijk het luisteren naar het woord van Jezus.

Het verhaal past goed in de sfeer van gastvrijheid die zo vaak bij Lucas opduikt. Echte gastvrijheid gaat niet alleen over eten en drinken, maar ook over aandacht en interactie.

Maar er is meer. Wie Jezus kent of denkt te kennen, heeft een donkerbruin vermoeden dat Marta ongelijk krijgt omdat zij het is die met de beschuldigende vinger wijst. Het vermoeden is dat Maria eveneens een terechtwijzing zou ontvangen hebben als zij haar beklag over Marta gedaan zou hebben, en dat had best kunnen gebeuren, want Marta schenkt onvoldoende aandacht aan wat Jezus te vertellen heeft.

Is dit weer een ongerijmdheid van het christendom? Het is een permanente spanning in ons mens-zijn. Ora et labora, bid en werk. Contemplatie en actie. Overleggen en werken. Aandacht en zorg. De ene voelt zich al meer geroepen tot actie dan de andere. Maar we moeten zeker in deze tijd van hyperactiviteit voldoende respect opbrengen voor het contemplatieve. De vakantietijd nodigt ons daartoe uit. Maar de bedoeling van dergelijke verhalen is niet zozeer dat we de logica van Jezus doorgronden, als we dat al zouden kunnen, maar eerder dat we zoals Marta en Maria houden van zijn liefdevolle aanwezigheid.

Ik verwijs ook naar mijn blog Ode to Industry, waarin ik al opmerkte dat de Bijbel niet erg aanmoedigend is voor harde werkers, zoals ook Marta heeft mogen ondervinden.

Afbeelding: Ian Christiaen Hansche, Marta en Maria, plafondstukwerk in de refter van de abdij van Park, Heverlee foto van 2021©Wim Lahaye

Panter in de kelder

Deze roman van Amos Oz vertelt het verhaal van ‘Profi’, een joodse intelligente jongen van twaalf die in zijn eigen familieomgeving de stichting van de staat Israël meemaakt (1947).

De jongen is zelf helemaal opgenomen in de oorlogslogica. Hij geniet het voordeel de oorlogsgruwel nog niet echt van nabij meegemaakt te hebben, zodat hij niet bang is zelf initiatieven te nemen die passen in zijn heldhaftige verbeelding. Zelf is hij bereid om alles te doen om zijn land te dienen. Amos Oz is hier ongetwijfeld autobiografisch aan het werk.

In zijn pogingen om goed te doen raakt de jongen bevriend met een Engelse brigadier, Stephen Dunlop. De Engelsen worden op dat moment door zijn volk als vijand beschouwd omdat ze de Arabieren bijstaan. De jongen wordt geplaagd door de vraag of hij nu een verrader is of niet en op een dag schrijft zijn beste vriend "Profi is een verrader" op de façade van zijn huis.

Het interessante van dit verhaal is de vraag: “Kan je je vijand beminnen?”. Zijn vrienden hebben daar de volgende duidelijke mening over: “Van je vijand houden is het allergrootste verraad dat er bestaat”.

Dergelijke romans zijn eigenlijk leerrijker dan honderd reportages omdat ze de bestaande spanningen in detail beschrijven en nuanceren. Dit is een zeer menselijk verhaal dat scherp aantoont hoe meeslepend oorlogslogica kan zijn en hoe onvermogend elke toenadering tot de vijand is in tijden van oorlog.

Amos Oz heeft de belegering van Gaza niet meer meegemaakt. De vraag die hij zich zeker zou gesteld hebben is waar de menselijkheid van de Israëlische en de Palestijnse leiders gebleven is. Maar aangezien de Israëlische leiders nu in de sterke positie staan, gaat onze belangstelling toch vooral uit naar wat van hun menselijkheid overgebleven is.

Ik verwijs naar mijn blog Pray for Peace.

Zondagmorgen

De jaarlijks terugkerende liturgie is een verborgen hoeksteen van onze beschaving. We zijn ervan vervreemd maar het is een wonderlijk gegeven: de beleving van de verschillende "missen" en hun geloofsinhouden doorheen het kerkelijk jaar. Ik herkende in Willem Jan Ottens boek ‘Zondagmorgen’ mijn eigen vreugde van de feestdagen. De auteur merkt op dat het woord geluk nauwelijks in de zondagsliturgie voorkomt. Het gaat vaak wel over vrede, vreugde, vergeving, verzoening maar niet over ‘geluk’ dat in onze hedendaagse cultuur zo centraal staat. Geluk staat wellicht te dicht bij het Romeinse fortuna dat vooral op werelds geluk wijst. Hemels geluk wordt met het woord zaligheid beschreven.

Het christendom zit vol ongerijmdheden die je niet vanaf dag één begrijpt. Wie in de wekelijkse geloofspraktijk staat, kweekt zich ‘symboolbewuste spieren’, een soort ontvankelijkheid voor beeldspraak of ook een aanvoelen van werkelijkheden die alleen met merkwaardige symbolen te duiden zijn. Onze Zeitgeist heeft de geloofspraktijk afgezworen en betaalt daarvoor de prijs van een sentimentalisering en therapeutisering bij alle nodige verwerking van gevoelens.

Dit boek toont ook goed aan dat geloofspraktijk niet zomaar een gevolg is van een eigengereide beslissing om te geloven. Omgekeerd ontstaat het geloof net door een overgave aan de praktijk van het geloven en die praktijk is dan toch vooral gericht op de navolging van Christus hoe ongehoord dat vandaag ook mag zijn. Het vergt een beetje genade om dat te kunnen navoltrekken. (‘Nachvollziehen’ bestaat helaas nog niet in het Nederlands, maar ik wil hier wel een poging wagen om dat euvel te verhelpen.)

Overigens ben ik van mening dat de zondagsrust in ere gehouden moet worden.

Rechtsspraak versus Vox Populi

De afbraak van het gezag treft niet alleen onze politieke wereld. Alle instellingen die op gezag gebouwd zijn, hebben te lijden onder het populisme. In onze rechtsspraak uit zich dat vooral op twee manieren.

Ten eerste, voor de uitvoering van rechtsspraak zien we meer en meer virtuele schandpalen en lynchpartijen opduiken. Wordt iemand verdacht van een misdrijf dan blijft voor de juridische wereld zijn vermoeden van onschuld staande. Maar in de wereld van de sociale media is dat niet zo. Na de uitvoering van rechtsspraak zien we dat vonnissen van rechters aangevallen worden onder andere door influencers. Laatstgenoemden beroepen zich dan op de vrijheid van meningsuiting maar in werkelijkheid heeft dit alles te maken met narcisme, populisme en de weigering om een hoger gezag te aanvaarden. Nu verandert dat theoretisch niets aan de werking van de rechtbanken. Maar de druk van pers en media kan tegenwoordig ongezien groot worden en het risico bestaat dat magistraten op die manier ook de wind van voren gaan krijgen van confraters die niet noodzakelijk immuun zijn voor stemmingmakerij in de media.

Gezag komt voort uit een betere kennis van het recht en een betere kennis van de individuele rechtszaak. Daarvoor zijn er rechters en rechtbanken, maar influencers reageren op basis van oppervlakkige kennis en buikgevoelens. Ze zijn dus niet in staat om vonnissen van rechters te evalueren.

Tenslotte zien we de vox populi ook opduiken in de allerhoogste juridische organisaties. In de Verenigde Staten van Amerika leidt het zelfs tot polarisatie in het Hooggerechtshof waar bepaalde rechters aangesteld werden om de belangen van de president te verdedigen. Montesquieu draait zich om in zijn graf.

Laten we hopen en vertrouwen dat de juridische wereld zich aanpast aan de moderniteit zonder haar fundamentele rechtsbeginselen prijs te geven. Ik verwijs naar mijn blogs de afbraak van het gezag, wij denken wat u zegt en Failed State.

Foto: (sokkel) bas-reliëf van het Salomonsoordeel, stadhuis van Leuven 2024 ©Wim Lahaye

Rerum Artificialum Intelligentium

Het christendom is niet zomaar een godsdienst. Het is een revolutionaire beweging. Paus Leo XIV wees er ook al op dat ons rechtvaardigheidsgevoel ons geloof voorafgaat. Heiligheid kan niet zonder rechtvaardigheid. Onze wereld verdient beter dan Gaza, Oekraïne en Soedan. De Kerk kiest de zijde van de verdrukten.

Dat is ook de reden geweest waarom de Romeinse keizers (Nero, Decius, Diocletianus …) de eerste christenen zo zwaar vervolgden. Maar het is ook de bron van het succes van de Kerk. Het bloed van de martelaren liet paradoxaal de beweging spectaculair groeien. De relieken ondersteunden in de middeleeuwen de marketing van kerk en stad. De Kerk kwam in een establishment-rol, zodat de algemene bekommernis over sociale verdrukking enigszins achteruitging. De bekommernis leefde wel verder op lokaal vlak waar gasthuizen in steden de eerste vormen van sociale zekerheid begonnen te organiseren. Het waren mensen als Adolf Daens, Leo XIII en Edward Poppe die inzagen dat de kerk haar sociale rol versterkt moest opnemen in het industrieel tijdperk.

Edward Poppe is misschien minder bekend. Hij was een priester uit Temse die de sociale leer van de Kerk zeer ter harte nam. Zijn heilig vuur moet grote indruk gemaakt hebben bij zijn tijdgenoten. We gedenken hem jaarlijks op 10 juni.

Zijn we nu in een nieuwe verdrukking beland of moeten we eerder spreken over een collectieve waanzin? Ten eerste komen we tot een steeds grotere inkomensongelijkheid. Dat heeft te maken met onze schijn-meritocratie, een collectieve cultuur van dwang, gierigheid en hyperactiviteit waarin er nooit genoeg is voor iedereen. Aan de basis daarvan liggen reusachtige cohorten van academisch geschoolden die hun behaalde graad beschouwen als een opstap naar persoonlijk succes en niet als een oproep tot dienstbaarheid aan de maatschappij. Ten tweede, als gevolg van het eerste, zien we een enorme kaalslag ontstaan met grote ecologische gevolgen. En tenslotte vinden we ook verdrukking in nieuwe vreemdsoortige vormen: mentale verdrukking in bedrijven en zelfverdrukking tot burn-out bij medewerkers.

Het heilige dat we vroeger vereerden, keren we de rug toe en we staren nu met open mond naar luidruchtige miljardairs. Het zijn allemaal gevolgen van onze afgoderij aan de Mammon. We onthouden erkenning aan wie het eigenlijk wel verdient en we verlenen erkenning aan wie het niet verdient.

Recent is er ook de ontmenselijking door artificiële intelligentie: het onethisch en onoordeelkundig omgaan met artificiële intelligentie. Het verspillen van gigantische hoeveelheden aan kostbare hulpmiddelen: apparatuur, energie en menselijke tijd, en dat louter voor kleinmoedig vertier in de sociale media. Deskundigheid wordt ontmenselijkt tot een vraag en antwoordspel tussen dwazen en machines. De nieuwe Grote Verdrukking is er al.

Ik verwijs ook naar mijn blog: De diepe kloof tussen waarde en waardering.

Foto: Interieur van Antonio Gaudi's Sagrada Familia kerk in Barcelona
- Image by Кирилл Соболев from Pixabay 

Pleidooi voor een kerktorenmentaliteit

In mijn voorbije zestig levensjaren mocht ik inwoner zijn van Leuven, Heverlee, Antwerpen, Hoboken, Berchem in Luxemburg en weer Heverlee. Na elke verhuis ga je spontaan weer een klein netwerkje van bekenden uitbouwen, en na enkele jaren krijg je ook een gevoel van verbondenheid met je omgeving. Het was mijn grootoom in Hoboken die me erop wees: "Het leren kennen en verbonden zijn met mensen uit je buurt is een bron van geluk".

In onze niet-samenleving leggen we nogal eens de nadruk op de ongemakken door mensen uit de buurt: lawaai, vervuiling en onveiligheid, maar dat komt omdat we geen tijd willen maken om mensen uit de buurt te leren kennen, laat staan om te overleggen wat er beter kan. Het doet soms pijn als mensen uit je buurt zich onverschillig tonen voor de initiatieven die je daar neemt.

Je mag het niet op nuttigheid beoordelen, maar in tijden van oorlog maakt een netwerk van buren het verschil tussen leven en dood. Verre dure vrienden kunnen dan niet meer helpen. Het is de onderlinge solidariteit tussen buren die dan de veerkracht van de lokale gemeenschap bepaalt. 

In vredestijd is de mate waarin je mensen kent uit de buurt een goede graadmeter voor je persoonlijk geluk. Ken je de mensen wat langer, kan je je ook beter inleven in het wel en wee dat zij kennen. Zo kunnen ook zij met jou mee-leven. Soms worden het vrienden voor het leven.

Laten we dus inspanningen doen om de mensen onder onze kerktoren beter te leren kennen en om onze contacten met de buurt te verscherpen waar dat kan. Het creëert een vreemde verbondenheid met mensen, gebeurtenissen, tradities, gebouwen en landschappen. Hoe ouder je wordt, hoe meer je inziet dat jouw plek heilig is. 

Dit klein pleidooi naar aanleiding van Burendag 2025. Ik verwijs ook naar mijn blog Het geluk van je buurt.

Foto: Sint-Lambertuskerk Heverlee met dank aan ©Gregory Michiels via Leuven KIJKEN EN ZIEN Fotografie