Schaamteloosheid en Hielenlikkerij

Leuven heeft een Blijde Inkomststraat. Als ik langs daar de stad binnenrijd, voel ik me vaak blij. Maar de stad was vooral blij als de Hertog van Brabant of de keizer haar met een bezoek vereerde. Dat is nog altijd zo als onze huidige koningen, prinsen en prinsessen komen. Voor de notabelen van Leuven waren die Blijde Inkomsten hoogst stresserend. De belangen van de stad vielen immers niet samen met de belangen van de keizer. En wie dan toch een fout maakte, voor of tijdens de Blijde Inkomst, diende zich erg te schamen en riskeerde uitsluiting uit de hoogste kringen. Schaamte is altijd al een belangrijk werktuig in de politiek geweest. Wie zich schaamt, staat machteloos en wordt uitgesloten. En wie schaamteloos is, kan telkens weer de beste plaats naast de keizer innemen. De ergste hielenlikkers overleven altijd.

Schaamte kwam ter sprake in mijn blog the King’s Speech. Schaamte is een natuurlijk gevoel. Het is uiterst onaangenaam. Wie zich schaamt, kan daar eigenlijk niets aan doen. En waarschijnlijk heeft hij/zij dan wel een zeker fatsoen. Het ontstaat wanneer men bang wordt om uit de groep verstoten te worden, omwille van wie men is of wat men denkt. Het is een van de grootste drijfveren van mensen. Hitler wist dat zeer goed. Hij was volstrekt schaamteloos. Hij kon de mensen een schaamtegevoel aanpraten. Zo kon je als vaderlandslievende Duitser geen joden helpen zonder je diep te schamen. Bij de arme stumperds op het Duitse platteland kon hij gemakkelijk hielenlikkers vinden om het vuile werk op te knappen - tegenstanders opruimen bijvoorbeeld. Maar Hitler kon ook notabelen onder druk zetten (zie L’Ordre du Jour). Schaamte was Hitlers sterkste werktuig.

De polarisatie in onze politiek draait 100% op schaamte. We hebben een particratie waarin het uiterst moeilijk is om een initiatief te nemen en uiterst gemakkelijk om het te kelderen. Daardoor staan de traditionele partijen machteloos tegenover nieuwe uitdagingen als immigratie en mobiliteit. In de media leidt dit telkens tot beschamende taferelen. De kiezer wendt zich af van de regerende politici en kiest voor schaamteloze populisten, die het eigenlijk ook niet kunnen. Maar de traditionele politici dwingen elkaar tot schaamte als er met populisten onderhandeld moet worden. Zo werkt het cordon sanitaire. Ons koninklijk hof heeft theoretisch geen macht maar het is een grote schaamtetuin. Dissidenten die met populisten praten, zijn er niet welkom of dienen zich diep te schamen. En hielenlikkers krijgen lekkers zoals vroeger bij keizer Karel. Op die manier kon het populisme lang in de comfortabele oppositierol blijven. Nu het populisme veld wint, wordt het tijd voor een machtswissel en een schaamtewissel. Maar de schaamte voor de Franstalige kiezer was zo groot dat de schaamte voor de Vlaamse kiezer misschien toch nog niet zo erg was. Je kan nooit aan het roer staan zonder een beetje schaamteloosheid, dat moeten sommigen nog leren.

Ik verwijs ook naar mijn lievelingssprookje The Emperor's New Clothes.