Non sufficit orbis

De Spaanse keizer Filips II had ambitie. Zijn lijfspreuk was: “Non sufficit orbis” – De wereld is niet genoeg. Waar hebben we dat nog gehoord? Hij had het machtigste wereldrijk ooit in handen. Maar zijn ambitie reikte verder. Hij wou niets minder dan het Rijk Gods op aarde. Hij zag zich als de redder van de katholieke Kerk. De wereld moest gezuiverd van alle vormen van protestantisme en van de verfoeide Islam van de Ottomanen. Het Rijk Gods leek op een Spaanse wereld met een katholieke religie.

Maar tegelijk was hij een eenzaam man. Zijn Escorial was een kantoorgebouw van Spaanse bureaucraten en hielenlikkers die allerlei zaakjes voor hem opknapten. Zij dienden echter vooral het eigenbelang. De methodes die zijn inquisiteurs gebruikten waren allesbehalve christelijk. En sommige Amerikaans-inheemse volkeren zouden dit namaak rijk Gods nooit overleven. De 'edele' motieven van Filips werden vertaald in uiterst onedele motieven van een bureaucratie die zijn Rijk langzaam naar de ondergang bracht. (Met 'edel' bedoel ik dat hij niet zijn persoonlijk belang nastreefde. Hij gebruikte natuurlijk wel de morele maatstaven van zijn tijd - net zoals wij die van onze tijd.)

We bespraken vroeger de paradox van de ambitie. Als je dus ambitieus bent, moet je je niet alleen afvragen of je doelstellingen de juiste zijn. Je moet je ook afvragen of het systeem waarin je die doelstellingen wil verwezenlijken, eigenlijk nog wel deugt. Als je graag de top wil bereiken, wil je wel de top bereiken in een totalitair regime? Wil je de beste zijn in een corrupt systeem? Wat is de eer van de eerste waard als het systeem niet meer deugt? Misschien denk je dat je het systeem van binnenuit kan veranderen, maar dat kan je zelden alleen.

Foto: Vivvi Smak / Shutterstock.com