Ode aan de vrijgevigheid

Onder alle deugden blijft de vrijgevigheid of generositeit ondergewaardeerd. Vrijgevigheid is niet ‘cool’. Gewoonlijk reageert de ontvanger van vrijgevigheid wel met lof. Maar derde partijen reageren gewoonlijk met scepticisme, want vrijgevigheid kan consequenties hebben. Wees vrijgevig, maar verwacht geen lof.

Er zijn veel weerstanden tegen vrijgevigheid. Ten eerste is er de gehechtheid aan het eigen bezit; dat is niet zo verwonderlijk. Ten tweede bestaat er ook zoiets als aporofobie*, dat is afkeer voor armoede. Daarmee samenhangend bestaat er ook een statusangst. Het is een angst die toeslaat bij de gedachte dat wij door vermindering van onze rijkdom naar een lagere sociaaleconomische status zouden kunnen terugvallen. Ten derde, die hoger beschreven angsten aporofobie en statusangst hangen samen met het matteüseffect. Het matteüseffect creëert een neerwaartse armoede spiraal waaruit wij mogelijk niet meer wegkomen. Dat kan gebeuren als wij te vrijgevig zouden blijken te zijn, hetgeen natuurlijk uiterst zelden het geval is met de aalmoezen die wij geven.

En ten vierde leven wij in een cultuur van ‘rechts’, waarin de gedachte overheerst, niet geheel onterecht, dat vrijgevigheid zwakkeren aantrekt. Die zwakkeren zouden via een vrijgevige staat een al te grote aanspraak kunnen maken op onze rijkdom, maar het valt te betwijfelen of zij wel echt het eerst aan de beurt komen in de verdeling daarvan. Vandaag ligt sterk de nadruk op de bescherming van de verworvenheden van wie bepaalde verdiensten meent te hebben. Misschien liggen onze belastingen zo hoog dat we begrijpelijkerwijze geen zin meer hebben in echte vrijgevigheid.

Men beweert dat vrijgevigheid de ontvanger afhankelijk maakt. Dat is een flauw en vals excuus. Het is net het gebrek aan vrijgevigheid dat mensen afhankelijk maakt. Zonder vrijgevigheid kan niemand naar een hoger sociaaleconomisch niveau opstijgen. De vrijgevigheid is uiteindelijk een verlossende kracht tegen elke blokkering van sociaaleconomische vooruitgang. De tijd waarin wij leven, kent weinig groei en daarmee ook weinig sociale opstijgkansen. Het bedrijfsleven is zeer kapitaalintensief geworden en biedt ook niet meer zoveel kansen voor wie van nul moet beginnen. Vrijgevigheid bij investeringen kan ook zinvol zijn in het bedrijfsleven.

Vrijgevigheid maakt het leven mooi en draaglijk voor iedereen. Het mooiste beeld van de vrijgevigheid blijft dat van Sint-Maarten, de latere bisschop van Tours, die als jong Romeins soldaat met zijn zwaard zijn mantel in twee scheurde voor een bedelaar bij de poorten van Amiens. Het is in de kerken van de Lage Landen misschien wel het meest afgebeelde niet-Bijbelse tafereel.

Ik verwijs ook naar mijn blog Kan je te goed zijn?

(*) Academische Stichting Leuven, Karakter 90, “Van armoede-angst tot armenhaat”, Ides Nicaise

Foto: “Sint-Maarten deelt zijn mantel”, standaard in de Sint-Maartenskathedraal in Ieper 2015 ©Wim Lahaye