De Werkers in de Wijngaard

De parabel van de Werkers in de Wijngaard is een parel aan de kroon van onze christelijke beschaving. Een beter begrip van deze parabel zou zelfs een goede remedie zijn tegen heel wat hedendaagse beschavingsziekten. Ter herinnering: een wijngaardenier trekt ‘s morgens naar het marktplein om daar arbeiders te ronselen voor zijn wijngaard. Hij spreekt met hen de vaste vergoeding van een denarie voor de gehele dag af. Enkele uren later doet hij dat opnieuw en spreekt voor die dag ‘een billijke vergoeding’ af. Als de zon over haar hoogtepunt heen is, gaat hij nog een laatste keer en doet hetzelfde. Op het einde van de dag gaat hij merkwaardig genoeg eerst naar de werkers van het laatste uur en geeft hen elk een volle denarie, en niet zomaar een deeltje ervan. Onmiddellijk menen de vroege werkers veel meer te mogen verwachten voor zichzelf, maar zij krijgen precies de ‘billijke vergoeding’ die eerder met hen was afgesproken: één denarie voor die dag, naar verluidt een minimumloon om rond te komen voor één gezin.

Toen ik dit verhaal de eerste keer in de lagere school hoorde, reageerde ik zoals de meeste mensen. Dit klopt niet! De wijngaardenier is niet rechtvaardig. Hij lijkt wel een gewiekst zakenman of misschien is hij wel een linkse rakker. Het verhaal wringt op twee gerelateerde punten. Het lijkt niet te stroken met ons beginsel van loon naar werken, zeg maar onze meritocratie. We voelen dezelfde na-ijver als de werkers van het eerste uur. Til je het verhaal op naar je inzet voor het goede en Gods medewerking daarbij, is dit ook een aanfluiting van ons gevoel voor immanente rechtvaardigheid, maar we hadden al gezien dat dat een bedrieglijk gevoel is.

Deze parabel is een favoriet stukje evangelie van mijn vader omdat het iets zegt over hoe God aan sociaal beleid zou doen. (Mijn vader is emeritus hoogleraar in de sociale geneeskunde.) God heeft een hekel aan onze schijn-meritocratie. God beloont ons naar onze behoeften, niet naar onze verdiensten. En als we het goed maken, is dat te danken aan Gods genade en niet aan onze verdiensten. Wanneer de wijngaardenier zegt: “Ben je kwaad omdat ik goed ben?”, dan doet dat bij ons een belletje rinkelen. Inderdaad is de gelijkenis frappant met de parabel van de Verloren Zoon. We zijn kwaad omdat de Vader goed is voor een ander. Het christendom zit vol paradoxen. Ik vind het toch een beetje sneu dat deze verhalen nog weinig bekend zijn, en dat, waar ze bekend zijn, ze nog zoveel onbegrip genereren, ook bij volwassenen.

Maar waarom hebben zoveel volwassenen het moeilijk met die verhalen? Dat komt omdat ze op het verkeerde been gezet worden. En dat ligt aan henzelf, niet aan Jezus die het verhaal vertelt. De meeste mensen herkennen zich onterecht in de vroege werkers. De late werkers zijn immers de nietsnutten van onze maatschappij, zeg maar de mensen die aan het station rondhangen. Onze hoogmoed doet ons denken dat wij vroege werkers zijn. Maar is dat wel zo? Als we nederig zijn, beseffen we dat we misschien zelf te laat op het marktplein zouden kunnen verschijnen, en dat we dan op Gods goedgunstigheid zouden moeten rekenen om toch nog een vol dagloon te kunnen krijgen voor ons gezin.

Natuurlijk gaat het hier niet alleen over onze houding tot het materiële, maar ook tot het geestelijke. De denarie waarover het gaat, kan ook staan voor de toegang tot het Rijk Gods, en die toegang is niet kwantificeerbaar en kan je dus niet evenredig maken met het aantal uren dat je voor de goede zaak gewerkt hebt. Maar in beide interpretaties (de ‘materiële’ en de ‘geestelijke’) stelt God de liefde boven de rechtvaardigheid, althans boven de rechtvaardigheid zoals wij mensen ze beoefenen. God meet onze twijfelachtige verdiensten niet; zijn liefde kent geen maat.

Het matteüseffect houdt ook verband met loon naar werken voor het Rijk Gods.

Foto: Gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard, pater Leo Coppens OSA, gewelfschildering in de kerk van OLV van Troost, Heverlee