Orde uit Chaos

Cultuur omsluit niet alleen de kunsten maar ook de wetenschappen. Wie geen cultuurbarbaar wil worden, mag dus ook geen wetenschapsbarbaar worden. Maar hoe blijf je voldoende op de hoogte over de wetenschap als die vele malen sneller groeit dan we ze kunnen verwerven door bij te leren? Welnu, dat kan alleen, in bescheiden mate, door populair-wetenschappelijke werken te lezen. In dit genre is “Orde uit Chaos” een onmisbaar boek. Dit buitengewone werk van (Nobelprijswinnaar) Ilya Prigogine en Isabelle Stengers verscheen rond 1988, nu 31 jaar geleden.

Dit boek slaat de brug tussen twee takken van de wetenschap die tot dan toe van elkaar gescheiden gebleven waren, namelijk de natuurkunde en de biologie. In de natuurkunde placht men te werken met wiskundige vergelijkingen die een parameter t van tijd bevatten. De vergelijkingen, vaak uit de dynamica, bleven geldig als die parameter t van teken wisselde, en op die manier bleven alle natuurkundige fenomenen in theorie omkeerbaar. Maar van scheikundige en biologische processen weten we dat ze meestal onomkeerbaar zijn. De tweede hoofdwet van de thermodynamica is een fysische wet die aan de tijd een zin geeft, namelijk de zin van de toenemende entropie (graad van wanorde). De auteurs leggen het verband uit tussen deze macroscopische waarneming in de thermodynamica en de waarschijnlijkheidsleer die van toepassing is op de deeltjes waaruit dat systeem bestaat en dat is dan een microscopische waarneming.

Maar als de wereld evolueert naar een toenemende graad van wanorde, hoe kan dan leven ontstaan? Leven doet toch net orde uit chaos ontstaan? Levende wezens, zo stellen de auteurs, zijn zogenaamde dissipatieve structuren, die zich door hun openheid en overvloedige energievoorziening in een ver-uit-evenwicht toestand bevinden. De biologie is niet alleen niet in strijd met de bestaande wetten van de natuurkunde, zij is er zelfs de emanatie van. Zonder de wetten van de natuurkunde kan er geen sprake zijn van dissipatieve structuren en dus van leven.

Dit boek bevat enkele hoofdstukken die ook zeer uitgebreid ingaan op de wetenschaps-filosofie. Het is een zeldzaam boek waar wetenschap en wetenschapsfilosofie in hun natuurlijke eenheid behandeld worden.