In dit tranendal

Zullen onze nakomelingen van ons denken dat we gelukkig waren? Wat denken wij van onze voorvaderen? Dankzij het principe van Montesquieu hebben we de neiging te denken dat het allemaal wel meeviel. Maar het viel absoluut niet mee: het leven van onze voorvaderen was onnoemelijk hard. Er was kindersterfte, ziekte, honger, oorlog en onzekerheid. Er waren geen aspirientjes, in het beste geval kreeg je bloedzuigers op je vel. In de middeleeuwen was geluk een voorrecht voor het hiernamaals, als je tenminste godvruchtig geleefd had. Het geluk in het dagelijks leven was niet meer dan een zeldzame grote karper die je gevangen had, een leger dat niet bij jou was doorgetrokken. Misschien had je de pest overleefd of kon je meevieren met de jaarlijkse kermis rond het dorpsplein? Voor het overige was het leven een tranendal.

Het tranendal als metafoor komt mogelijk uit de psalmen van de Bijbel. Het kan verwijzen naar de valleien van het Tweestromenland Babylonië, waar de joden ‘zuchtend en wenend’ hun ballingschap uitzaten, gestraft als zij waren door hun zonden. Het tranendal is dan eigenlijk de menselijke conditie waarin de mens moet leven als gevolg van de erfzonde, de zonde van “de kinderen van Eva”, die wij allemaal zijn. Zoals veel godsdienstige tradities verhaalt het boek Genesis hoe de menselijke conditie in de wereld gekomen is. “Zwoegend zal je van de aarde eten. Distels en dorens zal hij voortbrengen.” De middeleeuwse mens zag zich gedwongen een ondermaans bestaan op zich te nemen omwille van zijn zondigheid, weliswaar met hoop op beterschap in het hiernamaals.

Het is in die context dat Herman de Lamme – ‘Hermannus Contractus’ in de 11^de eeuw zijn Salve Regina publiceert, misschien wel het meest aangrijpende stuk gregoriaans. Herman de Lamme was een zeer getalenteerde monnik uit Reichenau aan de Bodensee. Het Salve Regina ademt de menselijke conditie. De zangers verzuchten naar Maria, ‘onze hoop’, en zij doen dat als ‘ballingen, kinderen van Eva, in dit tranendal’ – “in hac lacrimarum valle”.

Het is niet omdat er veel veranderd is sinds de middeleeuwen, dat onze menselijke conditie veranderd is. We huilen om andere dingen. Ook de hedendaagse mens voelt zich geregeld in een tranendal en kan zich getroost weten door dit prachtige lied.

Ik verwijs ook naar mijn blog ‘The Thin Grey Line between the Feasible and the Unfeasible’ en ‘Stella Maris’.

Foto: kerk van Saint-Valéry-sur-Somme 2023 ©Wim Lahaye