Het Golem-effect

De recente gebeurtenissen in de VS hebben veel organisaties doen nadenken over hun "diversity & inclusion" beleid. Het is goed dat het woord inclusion toegevoegd werd en het is positief dat men de voordelen ervan inziet. Ik vind het echter jammer dat het aftandse racisme discours verder gaat. In de publieke opinie en de pers wordt nog altijd het racisme als de fundamentele oorzaak van alle kwaad beschouwd. Maar racisme is geen fundamentele oorzaak; het is slechts een symptoom van een dieper probleem: sociale ongerechtigheid. Met racismebestrijding doe je alleen maar aan symptoombestrijding. Het is alsof je een zakdoek geeft aan een coronapatiënt. En meer dan enkele goedbedoelde woorden willen we ook echt niet geven aan de ongelijkheid in onze maatschappij; dat is precies het probleem!

Racisme bestaat natuurlijk wel. En mensen zijn ook echt geneigd tot een zeker 'tribaal denken' waarbij een wij-versus-zij gevoel uiteindelijk leidt tot discriminatie en uitsluiting. Maar het is al te vrijblijvend om te zeggen dat sommigen hun les over het nazisme niet goed geleerd hebben en gewoon verder te gaan met de rat-race. De fundamentele oorzaak zit immers precies bij een sociaal verschil dat door die rat-race in stand gehouden wordt. De diepere oorzaak is de sociale segregatie, de scheiding die er bestaat tussen gemeenschappen die een verschillende sport op de sociaal-economische ladder bezetten. Het is heel moeilijk de sociale verhoudingen te wijzigen in een tijd van economische neergang, tenzij door sociale oproer. En die sociale oproer is precies wat er nu aan het gebeuren is.

Het racisme discours duwt de zwarte bevolking zelfs in een soort Golem-effect. Het Golem-effect is de negatieve versie van het Pygmalion-effect. Het is de observatie dat de verwachtingen die men van iemand heeft op een self-fulfilling wijze ook zullen leiden tot resultaten die overeenstemmen met die verwachtingen; het is een specifieke case van het meer algemene matteüseffect. Wat we dus moeten doen is werken aan onderwijs dat de verwachtingen van achtergestelde klassen opkrikt. Dat kunnen we doen door de doelstellingen van de rat-race bij te stellen: niet je individuele prestatie bepaalt je status, maar je bijdrage aan de collectieve prestatie. Dat zou in het bedrijfsleven ook zo moeten zijn.

Foto: Afrika museum Tervuren 2022 ©Wim Lahaye