Over christendom en zelfverloochening

Het is een goed moment om even stil te staan bij één van de meest heikele vragen die je over het christendom kan stellen. Is/Was Christus de grote promotor van de zelfverloochening? Vorige zondag hoorden we immers de bekende tekst uit Matteüs 5, 38-48: "... ik zeg u geen weerstand te bieden aan het onrecht, maar als iemand u op de rechterwang slaat, keer hem dan ook de andere toe ... Bemint uw vijanden en bidt voor wie u vervolgen ..." en de tekst eindigt met: "Weest dus volmaakt, zoals uw Vader in de hemel volmaakt is."

Toen de evangelisten deze tekst schreven, wisten ze natuurlijk al hoe dramatisch hun verhaal zou aflopen. De tekst suggereert dat Jezus zijn eigen leer perfect ten uitvoer gebracht heeft en dat Hij misschien zelfs aanvoelde welke gevolgen dat zou kunnen hebben. Jezus zal op het einde van zijn leven niet vluchten en niet strijden, misschien omdat Hij zijn waardigheid niet wou verliezen. Maar is dat geen zelfverloochening? Hij was nochtans assertief genoeg; maar Hij had zich vooral zeer assertief getoond in de verdediging van anderen. Ieder weldenkend mens is het erover eens dat je in zo'n levensbedreigende situatie minstens moet procederen en zo mogelijk vluchten of vechten. Mag het christendom dergelijk 'zelfverloochenend' gedrag eigenlijk wel promoten, zelfs als dat zogezegd voor het heil van de mensheid moest dienen? De vraag is relevant omwille van twee redenen:

Ten eerste bestaat er een historische 'verdenking' tegenover het christendom. Het christendom was aanvankelijk wel de religie van de zwakkeren, maar nadien werd het de religie van de sterkeren. Het christendom wordt er historisch van verdacht Jezus' voorbeeld van lijdzaamheid gebruikt te hebben om bepaalde vormen van onderdrukking mogelijk te maken: feodaliteit, kolonialisme, en zelfs kindermisbruik. 

Ten tweede bestaat er ook een hedendaags wantrouwen tegenover het christendom. Kwade tongen beweren dat het christendom zich niet goed verdedigt tegen de Islam, precies omdat lijdzaamheid en verdraagzaamheid in onze godsdienst centraal staan, hetgeen niet het geval zou zijn met de Islam (of kunnen we hier beter spreken van het islamisme?). Zelfverloochening en lijdzaamheid kunnen weliswaar soms nuttig zijn voor het bereiken van een hoger doel maar het zijn meestal anderen die dan van dat hoger doel kunnen profiteren. 

Is er dan iets mis met een volledige "navolging van Christus" zoals Thomas a Kempis die beschreef? Ja en neen. Ten eerste is de H. Schrift is niet alleen geschreven met het oog op een individuele navolging, maar ook met het oog op een collectieve navolging van Christus. Het was m.a.w. de bedoeling dat iedereen zich voor de anderen zou inzetten of zo nodig opofferen. In feite beschrijft de Bijbel vooral hoe wij graag zouden hebben dat de anderen zich tegenover ons zouden gedragen. Ten tweede beschrijven de verhalen vooral het edelmoedig gedrag waartoe wij NIET geneigd zijn. Ze maken een impliciete veronderstelling dat de lezer zelf wel voldoende weet hoe hij voor zichzelf moet zorgen. Het is een veronderstelling die trouwens niet altijd klopt, zeker in hiërarchische verhoudingen. Maar de Schrift probeert net een alternatief gedrag voor te stellen aan haar lezers. De eigen drang tot zelfbescherming wordt verondersteld gekend te zijn en behoeft geen 'stichtende' voorbeelden want die zijn er al genoeg.

Een gezonde christelijke ingesteldheid zal dus altijd een combinatie zijn van verstandige zelfzorg met christelijk geïnspireerd engagement. Heeft Christus dan te weinig voor zichzelf gezorgd? Volgens het verhaal hebben zijn tijdgenoten zeker te weinig voor Hem gezorgd. Overigens draait het christendom niet zozeer om de navolging van Christus, maar vooral om de liefde van en voor Christus. En die liefde blijft overeind, ongeacht de hoger beschreven aanbevelingen uit Matteüs 5.

Ik verwijs ook naar mijn blog: "Goede Vrijdag".

Foto: uit interieur van Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw-ten-Hemelopneming in Zwolle.