Hannah Arendt

Dit boek van Dirk De Schutter en Remi Peeters bespreekt de politieke ideeën van Hannah Arendt , een Duits-Joods-Amerikaanse filosofe die vooral bekend raakte door haar analyse van totalitaire systemen. Dat laatste  is niet verwonderlijk gezien het midden van haar leven getekend is door de opkomst en de ondergang van het nazisme in Duitsland.

Haar politieke denkbeelden zijn vandaag nog zeer actueel. Een interessant denkbeeld is het zogenaamde (politiek) “handelen”, tegelijk een recht en een plicht voor iedere burger. Het roept op tot een soort verantwoordelijk burgerschap, een telkens opnieuw herbeginnen, heropbouwen van de samenleving. Zij pleit voor een “res publica”, een staatsvorm geïnspireerd op het oude Rome, waar het volk weliswaar haar vertegenwoordigers kan kiezen, maar waar de instellingen toch een soort geheugen en geweten hebben (in de vorm van een senaat bv) zodat de wil van het volk toch telkens getoetst kan worden aan bepaalde historische kernwaarden van die res publica. Het moet de staat en vooral haar minderheden behoeden voor de grillen van een extreme volkssoevereiniteit. Men herkent hier duidelijk de afkeer voor het nazisme.

Ook de analyse van ‘goed en kwaad’ is interessant. Bij het Eichmann proces komt de zogenaamde “banaliteit van het kwaad” aan bod. Waar het goede vaak complex, doordacht en onderbouwd te werk gaat, blijkt het kwade ‘banaal’, d.w.z. het destructieve steunt eigenlijk op niets. Bij de analyse van het kwaad komt men in een akelige, niet-begrijpbare leegte terecht.

Een gedachte die ik in deze tijd van sociale media zeer relevant vond, is die van (echte) solidariteit versus medeleven (krokodillentranen). Pas wanneer de ander een concrete gestalte krijgt en pas wanneer men werkelijk tot handelen overgaat, kan men spreken van echte solidariteit. Het uitspreken van medeleven op onze sociale media is vaak maar een schaamlapje waarmee we ons ook nog eens populair proberen te maken. Je zou kunnen argumenteren dat we zodanig machteloos zijn dat er voor ons geen andere optie is dan medeleven, maar moeten we ons dan niet afvragen of we in ons dagelijkse leven nog wel de juiste prioriteiten hebben?

Het loont alleszins de moeite dit eens te overwegen: het succes van het nazisme steunde niet zozeer op blinde haat, maar wel op plichtbewuste gehoorzaamheid en zorgvuldige ijver van een legertje bureaucraten, soldaten en burgers die in alle rust van een kantoorruimte de dossiers van hun medemensen behandelden. Dezelfde gehoorzaamheid en ijver waarmee wij nu de Mammon - de geglobaliseerde economie - dienen, weliswaar met goede bedoelingen.

Zie ook mijn blog "Sporen van Geloof".