Orgelman

Dit boek van auteur Mark Schaevers is een geestdriftig en gedetailleerd document over leven en werk van de Joodse schilder Felix Nussbaum. Deze talentrijke schilder werd geboren in Osnabrück, hij leefde en werkte o.a. in Berlijn, Oostende en Brussel. In 1944, kort voor de bevrijding, werd hij gevangen gezet in de Mechelse Dossinkazerne om deel uit te maken van het “26ste transport” naar Auschwitz. Hij keerde nooit terug zoals de meesten van zijn lotgenoten. Maar het verhaal van zijn herontdekking na de oorlog is bijna even opzienbarend als het verhaal van zijn tragische ondergang.

Ik wist hoe dit boek eruitzag, maar ik kon het niet vinden in de boekhandel. Toen ik erom vroeg, liep de dame van de boekhandel prompt naar de afdeling “kunstboeken” en overhandigde me het boek. Ik was bij “literatuur” gaan zoeken en ontdekte pas dan dat het boek inderdaad bij de kunstboeken thuishoort. Het bevat talrijke mooie afbeeldingen en de kleurtinten passen zeer goed op het crèmekleurig papier.

De schilderijen deden me eerst een beetje denken aan Permeke, maar ze waren naïever, frisser en frivoler. Althans aanvankelijk, want gaandeweg worden ze somber en burlesk, een beetje zoals Breugel en Bosch in hun meest apocalyptische werken. Je beseft dan dat je staart naar het werk van een man die weet dat hij gaat sterven.

Dit verhaal deed me onwillekeurig denken aan het boek “Oorlog en Terpentijn” van Stefan Hertmans. Nochtans zijn er veel verschillen: het gaat over een andere oorlog; de ene hoofdpersoon overleeft het, de andere niet. “Orgelman” is ook veeleer een empathische documentaire dan een pakkende familieroman. Het gaat ook veel meer over de kunst zelf dan over de familiebanden van de kunstenaar.

Maar wat zijn  dan de gelijkenissen? Welnu, het is in beide gevallen geen fictie. Het gaat telkens over een gevoelige kunstenaarsziel die zich moet handhaven in een wereld van meedogenloos geweld. En wellicht daarom spreken dergelijke verhalen ons aan. Ons leven is ook geen fictie en we beseffen dat er meedogenloos geweld is in deze wereld. Voor ons is het weliswaar nog veraf maar we vragen ons allemaal af hoe wij, gewapend met "penseel en pallet", zouden moeten overleven in een vluchtelingenstroom.

Ik ken het antwoord niet maar ik weet wel wat ik nu moet gaan bezoeken als ik nog eens voorbij Osnabrück kom: het museum waar het werk van deze schilder in ere hersteld is. Dit was een zeer lees- en kijk-waardig boek.