Het kippenhoksyndroom

Onze kennismaatschappij vertoont een kippenhoksyndroom. Ik bedoel daarmee dat de kenniswerkers zich niet gedragen als stoïcijnse uilen maar als hedonistische kippen. Ze storten zich chaotisch op elke maiskorrel die in het hok gegooid wordt en schijnen geen enkele zin voor orde te vertonen. Het fenomeen heeft meerdere oorzaken. Uiteraard is er de gigantische druk om te presteren en de angst om zonder mais te vallen. Verder de snel veranderende omgeving, vaak zonder duidelijk zichtbare autoriteit. En dat heeft natuurlijk ook te maken met de snelheid waarmee informatie beschikbaar gesteld wordt.

Het fenomeen kenmerkt een evolutie in de arbeidsverhoudingen. De academici van 50 jaar geleden waren niet alleen opgevoed met wetenschappelijke kennis maar ook met een code rond beroep en gezag. Ook al hielden ze zich niet altijd aan de heersende normen en waarden, ze kenden ze wel en ze wisten dat ze erop afgerekend konden worden. Een "intellectueel" werd verondersteld geen toezicht nodig te hebben omdat hij zijn eigen verantwoordelijkheid kon dragen. Daarbij kreeg hij ook de nodige autonomie en autoriteit. Hij had het recht zelf beslissingen te nemen, overeenkomstig de krijtlijnen van zijn functie.

Sinds enkele tientallen jaren is dit niet meer het geval. Na de "democratisering van het onderwijs" werden hoger gediplomeerden zo talrijk dat ze niet langer dezelfde autoriteit konden krijgen ook al droegen ze soms nog wel verantwoordelijkheid. Waar de 'baas' vroeger de opdrachten uitdeelde, moet hij nu soms uitvissen wat zijn medewerkers voor wie aan het doen zijn. Steeds minder vaak was er een hiërarchisch verband tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. Iedereen ging in multi-tasking mode. Dat genereerde stress. De krijtlijnen verdwenen. We hebben nu ook overal evaluatiesystemen, zelfs voor professoren aan de universiteit.

Er was nochtans ook een positieve evolutie. Doordat de hiërarchische autoriteit verzwakte, verhoogde ook de mogelijkheid tot inspraak en feedback. In het algemeen wordt nu erkend dat bazen tenminste moeten luisteren wat hun medewerkers te vertellen hebben, en dat gebeurt in de praktijk ook wel. De vlakke organisatiestructuren leiden weliswaar tot een aantal ongemakken maar hebben ook hun voordelen, zeker in de context van 'lerende' bedrijven. Toch kunnen we zeggen dat het nieuwe arbeidsmodel een risico op kippenhoksyndroom of hyperactiviteit in zich draagt en dat een gepaste bedrijfs-organisatie nodig is om de werkzaamheden in goede banen te leiden.

Ik verwijs naar mijn eerdere blogs projectwerk in de kennismaatschappij en hyperactiviteit.