Paulus

Als u de vakantie doorbrengt op een Grieks eiland, dan is dit heerlijke reisliteratuur. Fik Meijer reconstrueert in dit boek het leven van Sint Paulus, 'een leven tussen Jeruzalem en Rome'. Hij maakt daarbij gebruik van alle beschikbare historische bronnen, zowel van de geschreven teksten die deel uitmaken van onze bijbel als van andere bronnen uit de antieke tijd. Hij reconstrueert niet alleen de reizen van Paulus, maar besteedt ook aandacht aan zijn prediking, zijn rol in de gemeenschap en aan de keuzes die hij maakte. Zo krijgen we natuurlijk ook een preciezer beeld van de mens Paulus en van zijn omgeving, een omgeving die al lang multicultureel was voor wij het nodig vonden dit woord uit te vinden.

De reconstructie maakt daarbij gebruik van een indrukwekkend arsenaal aan gegevens over de hellenistische en vroegchristelijke tijd: politieke geschiedenis, archeologie, aardrijkskunde, scheepsbouw, scheepvaart, navigatie, Romeinse en Griekse mythologie, joodse en christelijke bijbelwetenschap en theologie. Het geeft een goed beeld van de multiculturele wereld waarin Paulus en zijn gezellen (o.a. Barnabas, Lucas, Aquila en Priscilla, Timotheus, Aristarchus) leefden. De auteur corrigeert daarbij het beeld dat wij van Paulus hebben. Gewoonlijk denken we aan een Romein die het christendom naar de heidenen bracht, maar dat is slechts een nevenproduct van zijn falen. Hij zag zichzelf als een Jood die vooral geroepen was om de leer van Christus bij de Joden ingang te doen vinden.

Toch vinden we hier een aantal verklaringen voor het succes van het vroege christendom. De steden waar handel en nijverheid in bloei waren, hadden reeds kleine Joodse gemeenschappen waar Paulus en de zijnen terecht konden. Ook al aanvaardden die gemeenschappen het christendom meestal niet, ze dienden wel als springplank en netwerk voor een snelle verspreiding van het christendom naar andere bevolkingsgroepen. Het viel me daarbij op dat Paulus zelden uit het niets moest opereren, er waren meestal reeds kernen van christendom. Hij was dus zeker wel een belangrijk verbindingsman en boegbeeld, maar ik denk dat het christendom zich misschien ook zonder hem had kunnen handhaven. 

Wat Paulus zeker uniek maakt, is zijn gedrevenheid, wellicht met de bijhorende pedanterie tegenover zijn vrienden. Zeer raak vond ik de suggestie van de auteur dat Paulus misschien geïnspireerd was door Alexander de Grote toen hij besloot naar Macedonië te trekken. Paulus moet bij zijn reizen ontzaglijke ontberingen geleden hebben. Na mijn hogere studies bezocht ik met mijn vrienden heel wat steden die op zijn route voorkwamen: Pergamum, Efeze, Milete, Perge, Antalya, Konya, Korinthe, Athene en Syracuse. Wat je dan tijdens een hete zomer meemaakt, de kleine ongemakken, de honger en de dorst, het bedrog van kooplui en zeevaarders, het is maar klein bier tegenover de ellende die Paulus gekend heeft. Wat we daarbij niet meer hoefden te beleven, is de permanente doodsangst: de angst voor schipbreuk op zee of struikroverij over land en de angst voor vervolging door orthodoxe joden of rigoureuze Romeinen.

Maar het grootste mysterie van Paulus blijft zijn ommekeer, toen hij na een 'visioen' overging van vervolger naar verdediger en verspreider van het christelijk geloof, ergens op de weg naar Damascus. Zijn vurig temperament zal daar niet vreemd aan geweest zijn. Voor mezelf vind ik de "Handelingen van de apostelen" buitengewoon interessant omdat deze inzicht verschaffen in het prille ontstaan van de Kerk, iets wat wat ons in deze tijd kan inspireren. Ik verwijs ook naar mijn blog "Pinksteren".