Nolite judicare - oordeel niet

Ik interesseer me de laatste tijd nogal voor oorzaken van perceptieverschillen en misverstanden tussen mensen. In Money for Nothing, eerder dit jaar, zagen we al dat we een scheefgetrokken beeld van de werkelijkheid hebben. Het toen besproken principe van Montesquieu stelt dat we het geluk van anderen te hoog en het lijden van anderen te laag inschatten. Dat laatste is zeker logisch. We voelen het lijden van anderen niet. Dat maakt dat we ook de inspanningen van anderen onvoldoende kunnen inschatten. Dat heeft heel wat nare gevolgen.

Ik illustreer dit met een banaal voorbeeld. Als onze buurman met een nieuwe Porsche komt aanrijden, dan is dat gemakkelijk verdiend geweest; hij heeft waarschijnlijk enorm veel geluk gehad en hij heeft zeker gefraudeerd. Als wijzelf ooit in onze Porsche kunnen plaatsnemen, dan zal dat te danken zijn aan onze enorme inzet en bekwaamheid. De reden is simpel: we kennen onze eigen inspanningen maar we kennen de inspanningen van de buurman niet.

We oordelen meestal te snel en te onbarmhartig. Vaak staat ons oordeel ook niet in het teken van de waarheid, maar staat het in dienst van het te bereiken doel: de opwaardering of het misprijzen van deze of gene persoon. Met andere woorden, ons oordeel is geen oorzaak maar een gevolg van ons buikgevoel. Enkele spreekwoorden illustreren dit: “Wie een hond wil slaan, heeft snel een stok gevonden” en “Berbertje moet hangen”. We zijn zeer goed in het rationaliseren van een oordeel waarmee we een doel kunnen bereiken dat niet noodzakelijk in het teken van de waarheid staat.

Waarom is dit nu zo belangrijk? Welnu, een snel oordeel staat vriendschap en verdraagzaamheid in de weg. Wie niet oordeelt, heeft meer vrienden. Je zou, omgekeerd, vriendschap zelfs kunnen definiëren als een tegenpool van het onbarmhartig oordeel. Een vriend zou je kunnen definiëren als iemand die je zozeer vertrouwt dat je geen behoefte meer voelt om een onbarmhartig oordeel te vellen over zijn opvattingen en over zijn levenswandel.