Een stilleven op het werk

Bij deze titel verwacht u dat ik iets ga schrijven over stress op het werk. Neen, ik bedoel stilleven hier zeer letterlijk want in de buurt van mijn werkplek bevindt zich echt een flinke fruitmand waarvan je een mooi stilleven zou kunnen schilderen. Die fruitmand staat er voor iedereen in het landschapsbureau. Ze is bedoeld om de medewerkers gezond, fit en gemotiveerd te houden. Iedere morgen wordt de mand door het keukenpersoneel aangevuld met verse blozende appels.

Maar net zoals in de tuin van Eden kan het plukken van een appel wel eens leiden tot zondebesef, maar gelukkig leidt dat zondebesef ook tot inzicht. De mand is namelijk zo groot dat iedereen precies één appel per dag kan nemen. Er wordt helemaal niet gecontroleerd wie wanneer een appel neemt en bij volwassen academici hoeft dat ook helemaal niet. Sommigen namen wel graag twee appels per dag maar dat was niet erg want er waren ook afwezigen en op het einde van de dag lag er gewoonlijk nog één appel in de mand voor een laatblijver als die honger kreeg.

Dat werkte allemaal perfect gedurende jaren… totdat iemand van het keukenpersoneel op het idee kwam ook peren aan te bieden! Logischerwijze werd een deel van de appels door peren vervangen. Geen vuiltje aan de lucht zou u denken? Het aanbod werd meer gevarieerd en er was genoeg voor iedereen? Niet helemaal. Het probleem was dat sommigen (50%) een voorkeur hadden voor appels en anderen (50%) een voorkeur voor peren. Op het einde van de dag kon het dus gebeuren dat je trek had in een appel, en dat er slechts een peer overbleef. Of je had trek in een peer, en er was alleen nog een appel. Je kon dus best iets vroeger  op de dag je geliefde fruit uit de mand komen halen. Het gevolg was dat er globaal meer fruit opgehaald werd, want je ging dus ook fruit ophalen wanneer je eigenlijk geen trek had en als dat op het einde van de dag nog zo was, ging je dat stuk fruit toch niet terugleggen? Het gevolg was dat de fruitmand kort na het middaguur helemaal leeggeplunderd was en dat laatblijvers sowieso geen fruit meer hadden.

Het werd nog erger toen een deel van de peren door bananen vervangen werd. De bananen waren zeer geliefd en rond 9 uur ’s morgens waren alle bananen weg. Wie dus om 9 uur halt hield bij de mand voor een lekkere banaan, wou niet bekennen dat hij voor niets gekomen was en graaide daarom nog snel een appel of een peer mee. En niet alleen dat. Als de bananen die dag wat klein uitvielen, namen de vroege vogels er twee omdat één banaan toch te weinig was? Dat laatkomers eraan waren voor de moeite, was hun probleem, ze moesten maar vroeger komen.

Merkwaardig is hier ten eerste dat een rijker en meer gevarieerd aanbod toch tot een gevoel van schaarste leidt. Dat komt omdat sommigen fruit nemen waar ze op dat moment geen behoefte aan hebben en het dus voortijdig wegnemen van wie later op de dag wel behoefte krijgt aan fruit. De angst voor schaarste leidt uiteindelijk tot hebzucht en de hebzucht leidt tot reële schaarste. Was de mand oorspronkelijk gemiddeld half vol, na de introductie van de bananen stond de mand voor het grootste deel van de dag leeg. Je zou zeggen dat er evenveel fruit is, maar dat het niet langer ter beschikking staat van iedereen, maar alleen van de vroege graaiers. Zo’n situaties komen ook voor tijdens een oorlog, als er gehamsterd wordt. Dan kan een brood of een stuk zeep 1000 frank of 1000 Euro kosten.

Maar de metafoor kan ook toegepast worden op de kapitaalmarkten. De halfvolle appelmand komt overeen met de normale rentevoeten van vòòr 2008. De lege fruitmand komt overeen met de 0-risico, 0-vertrouweneconomie die we hebben sinds 2008, met negatieve rentevoeten. Het betekent dat wie geld heeft, het toch liever niet besteedt of investeert maar het liever voor zichzelf houdt, ook al heeft hij het eigenlijk niet nodig. En wie het wel nodig heeft, kan geen krediet krijgen omdat niemand het risico wil aangaan met een lege fruitmand achter te blijven.